جراحی لاپاراسکوپی یکی از پیشرفته‌ترین روش‌های جراحی کم‌تهاجمی است که در دهه‌های اخیر تحولی بزرگ در عرصه پزشکی ایجاد کرده است. این روش که به عنوان جایگزینی برای جراحی باز یا لاپاراتومی معرفی شده است به بیماران این امکان را می‌دهد که با کمترین درد و دوره نقاهت کوتاهتر نسبت به روش‌های قبلی، مشکلات جراحی خود را مرتفع کنند. در این مقاله، به بررسی دقیق‌تر جراحی لاپاراسکوپی، مزایا، کاربردها، آمادگی‌های لازم، و عوارض آن خواهیم پرداخت.
لاپاراسکوپی چیست؟
لاپاراسکوپی یک روش جراحی کم‌تهاجمی است که در آن به جای ایجاد برش‌های بزرگ، از چند برش کوچک (معمولاً بین ۵ تا ۱۰ میلیمتر) در ناحیه شکم استفاده میشود. جراح از طریق این برش‌ها، وسیله ای را که شامل منبع نورسرد، دوربین مخصوص، و لنز بسیار پیشرفته و پرقدرت میباشد، از طریق لوله هایی بنام تروکار وارد حفره شکم میکند تا بتواند احشای داخلی را مشاهده و جراحی را انجام دهد. این دوربین تصاویر بسیار دقیق و با رنگ و حساسیت بالا و با بزرگنمایی حدود ۲۰ برابر را به یک مانیتور( تلویزیون) منتقل میکند که جراح به کمک آن میتواند بطور زنده و با وضوح بالایی، احشاء داخل شکم را ملاحظه و عمل جراحی را با ابزار خیلی ظریفی که از راه همان تروکارها وارد شکم میشود، انجام دهد.
در این روش که به طور گسترده‌ای در حوزه‌های مختلف از جمله جراحی‌های گوارش، جراحی زنان، و حتی جراحی‌های کلیه و قفسه صدری مورد استفاده قرار می‌گیرد، برای دید بهتر جراح، شکم توسط گازکربنیک به میزان مشخصی باد میشود تا فضایی را برای انجام حرکات ابزار جراحی بوجود آورد و در دید احشائی توسط لنز و دوربین، کمک کند.
تفاوت لاپاراسکوپی با عمل جراحی باز (لاپاراتومی)
اندازه و تعداد برش‌ها، لاپاراسکوپی را از جراحی باز (لاپاراتومی) متمایز میکند. در جراحی باز، جراح مجبور است برشی بزرگ برای دسترسی به ناحیه مورد نظر ایجاد کند که این موضوع باعث درد بیشتر، خطر بالای عفونت و طولانی‌تر شدن دوره نقاهت و احتمال ایجاد فتق شکمی دراثر بازشدن بخیه ها میشود. ضمن اینکه شکاف بزرگ عمودی و بعضا افقی بر روی پوست بیمار ممکن است از نظر زیبایی، برای فرد چندان خوشایند نباشد.
این در حالی است که در لاپاراسکوپی، جراحی از طریق چند برش کوچک انجام میشود که باعث کاهش قابل توجه درد و مصرف کمتر مسکن ها پس از جراحی، و نیز ریسک کمتر عفونت و خونریزی، و دوره بهبودی سریعتر پس از جراحی میشود. همچنین در لاپاراسکوپی با برگشت حرکات روده ای در سریعترین زمان ممکن و شروع زودهنگام تغذیه، موجب کوتاهتر شدن مدت بستری در بیمارستان و بازگشت سریعتر بیمار به زندگی عادی می‌گردد.
کاربردهای مختلف جراحی لاپاراسکوپی
عمل جراحی لاپاراسکوپی یک روش چندمنظوره درجراحی است که به دلیل کم‌تهاجمی بودن، بسیاری از بیماران و پزشکان این روش را به جراحی‌های باز ترجیح می‌دهند. پزشکان از این روش برای طیف گسترده‌ای از جراحی‌ها، از جراحی‌های عمومی گرفته تا جراحی‌های تخصصی زیبایی مانند درمان چاقی استفاده می کنند.
آمادگی‌های قبل از عمل لاپاراسکوپی
قبل از انجام جراحی لاپاراسکوپی، شرایط بیمار باید از جنبه های مختلف چک شود تا از سلامت و آمادگی جسمی برای جراحی اطمینان حاصل شود. این مراحل شامل موارد زیر است:
۱. آزمایشات خون: برای بررسی سلامت عمومی بیمار و عملکرد مناسب ارگان‌های حیاتی.
۲. آزمایشات قلبی و ریوی: برای اطمینان از توانایی قلب و ریه در تحمل بیهوشی و جراحی.
۳. آماده‌سازی روده (در صورت لزوم): در برخی موارد، مانند جراحی روده بزرگ، قبل از جراحی نیاز به تمیز کردن روده بزرگ است.
۵. قطع مصرف داروهای خاص: بیمار باید از یک هفته قبل از جراحی، از مصرف داروهای رقیق‌کننده خون مثل آسپیرین، پلاویکس و وارفارین خودداری کند. همچنین از شب قبل عمل، از مصرف کامل داروهای ضددیابت، و در برخی موارد از داروهای اعصاب و روان اجتناب کند.
چگونگی انجام عمل لاپاراسکوپی
عمل لاپاراسکوپی با استفاده از بیهوشی عمومی انجام میشود و بیمار در طول جراحی در حالت بیهوشی کامل قرار دارد. مراحل اصلی این جراحی به شرح زیر است:
۱. ایجاد برش‌های کوچک
جراح چند برش کوچک (معمولاً ۳ تا ۵ برش) بسته به نوع عمل در ناحیه شکم بیمار ایجاد میکند. طول برش ها حدود ۵ تا ۱۲ میلیمتر است. معمولا برای عبور لنز دوربین، از برش ۱۰ میلیمتری استفاده میشود. پس از ورود تروکار اول و ورود لنز، مابقی تروکارها تحت دید مستقیم وارد میشود.
۲. تزریق گاز CO2
برای ایجاد فضای کافی جهت جراحی، باید فضای داخل شکم را با گاز دی‌اکسید کربن باد کرد. برای انجام این کار، از یک سوزن هوای مخصوص استفاده میشود. دستگاه دمنده گازکربنیک، گازکربنیک را به صورت کنترل شده و تدریجی با سرعت حدود ۲ لیتر در دقیقه دمیده و فشار را در حدود ۱۲ تا ۱۵ میلیمتر جیوه تنظیم میکند و به داخل حفره شکم می‌فرستد. با ایجاد فضای حقیقی دراثر بادشدن حفره شکم، امکان رویت احشاء داخل شکم و لگن توسط دوربین مخصوص بر روی صفحه مانیتور میسر میشود و جراح میتواند عمل جراحی را ادامه دهد.
۳. ورود دوربین و لنز لاپاراسکوپ و سایر ابزارهای جراحی
جراح ابتدا لوله‌ی شیردار و حاوی دریچه خودکاری را وارد شکم میکند تا هنگام ورود دوربین یا ابزار ظریف جراحی، هوای دمیده شده به داخل شکم خارج نشود و فشار داخل شکم ثابت بماند. با ورود دوربین متصل به لنز از تروکار اول، جراح سایر تروکارها را برای ورود ابزارهای کوچک جراحی از طریق برش‌های ۵ و ۱۲ میلیمتری و تحت دید مستقیم، وارد شکم میکند.
۴. انجام جراحی
با مشاهده دقیق تصاویر روی مانیتور، جراح عمل مورد نظر را بکمک ابزار ظریفی چون پنسهای بلند و قیچی و دستگاه کنترل کننده خونبندی و لیگاشور و ابزار دیگر، انجام می‌دهد.
۵. بخیه برش‌ها
پس از انجام عمل جراحی، جراح نمونه‌های لازم را از داخل شکم از طریق همان شکاف‌هایی که تروکارها وارد شده‌اند خارج میکند. اگر حجم نمونه یا ضایعه بزرگتر باشد، جراح میتواند با کمی گشادتر کردن شکاف، آن را خارج کند. در انتها، پس از شستشو و اطمینان از عدم باقی ماندن اجسام خارجی، جراح گاز دمیده شده به داخل شکم را به کمک ساکشن بطور کامل تخلیه کرده و سپس برش‌ها را با بخیه می‌بندد.
دکتر سید مجید سادات منصوری یکی از جراحان برجسته در زمینه لاپاراسکوپی در تهران است. وی از سال ۱۳۷۴ با کوله باری از تجربه در انجام جراحی‌های لاپاراسکوپی و استفاده از تکنیک‌های مدرن است و به بیماران کمک میکند تا با کمترین درد و عوارض ممکن به نتایج مطلوب برسند.
لاپاراسکوپی چقدر طول می‌کشد؟
مدت زمان انجام عمل لاپاراسکوپی به نوع جراحی و پیچیدگی آن بستگی دارد. در حالت کلی، یک جراحی لاپاراسکوپی معمولی میتواند بین ۳۰ دقیقه تا ۲ ساعت طول بکشد. جراحی‌های پیچیده‌تر ممکن است زمان بیشتری نیاز داشته باشند. با این حال، به دلیل کم‌تهاجمی بودن این روش، بیمار معمولاً سریعتر از روش‌های دیگر به هوش می‌آید و زودتر به تحرک و راه رفتن می پردازد و نیاز به بستری شدن طولانی ندارد.
هزینه جراحی لاپاراسکوپی
هزینه جراحی لاپاراسکوپی بسته به نوع جراحی، تجربه جراح، محل انجام جراحی و بیمه درمانی متفاوت است. این هزینه‌ها شامل هزینه‌های جراحی، بستری در بیمارستان، هزینه بیهوشی و پیگیری‌های پس از عمل میشود. بیماران باید قبل از جراحی با بیمه درمانی خود مشورت کنند تا مطمئن شوند که چه بخشی از هزینه‌ها تحت پوشش آن قرار می‌گیرد.
مراقبت‌های بعد از عمل لاپاراسکوپی؛ دوره نقاهت و بازگشت به زندگی عادی
مراقبت‌های بعد از عمل لاپاراسکوپی برای بهبود سریعتر و جلوگیری از عوارض احتمالی بسیار مهم است. این مراقبت‌ها شامل موارد زیر میشود:
۱. استراحت کافی: بیمار باید چند روز پس از جراحی استراحت کند تا بخش‌های بریده و دوخته شده در حین جراحی التیام یابند و بهبود پیدا کنند.
۲. پیروی از رژیم غذایی: در روزهای ابتدایی پس از جراحی، بیمار باید از غذاهای نرم و مایعات استفاده کند و به تدریج به رژیم غذایی عادی بازگردد.
۳. مراقبت از زخم‌ها: برای جلوگیری از عفونت، زخم‌ها را تمیز و خشک نگه دارید و روزانه با آب گرم و صابون بشویید.
۴. ورزش ملایم: بعد از چند روز، بیمار میتواند به فعالیت‌های سبک مانند پیاده‌روی بازگردد.
۵. بازگشت به زندگی عادی: بیشتر بیماران پس از حدود یک هفته می‌توانند به زندگی عادی و کارهای روزمره خود بازگردند.
عوارض یا خطرات جراحی لاپاراسکوپی
هرچند لاپاراسکوپی یک روش ایمن و کم‌تهاجمی است، اما ممکن است با عوارضی همراه باشد. برخی از عوارض احتمالی عبارتند از:
– عفونت زخم‌ها
با وجود اینکه برش‌های کوچک در جراحی باز خطر عفونت کمتری دارند، وسایل آلوده یا بافت خارج شده از حفره شکم می‌توانند همچنان عفونت ایجاد کنند.
– آسیب به احشای داخلی
در موارد نادر، ممکن است احشای داخلی بدن مانند روده یا عروق بزرگ( آئورت، شریان و ورید های اصلی شکم یا لگن) آسیب ببینند. احتمال سوراخ شدن معده، روده باریک، روده بزرگ، پارگی کبد یا طحال، در بدو ورود تروکارها خصوصا تروکار اول، وجود دارد و جراح باید باتجربه و دقتی که در این امر میکند از ایجاد این عوارض جلوگیری کند و درصورت بروز آن ها سعی در کنترل و اصلاح این عارضه در همان ابتدای عمل بنماید. در غالب موارد رفع این عوارض به روش لاپاراسکوپی امکان پذیر است و نیازی به بازکردن شکم با لاپاراتومی نیست.
– خونریزی داخلی
خونریزی در حین یا پس از عمل جراحی ممکن است رخ دهد که نیاز به مداخله مجدد جراحی دارد. مصرف داروهای ضدانعقادی در دوران پس از عمل، یا باز شدن عروق ریز و متوسطی که جراح هنگام عمل به اشتباه تصور کرده بسته شده‌اند نیز میتواند علت خونریزی باشد. همچنین، تحرک زیاد یا افزایش فشارخون بیمار در ساعات اولیه نیز ممکن است باعث این خونریزی شود.
– تشکیل لخته‌های خونی
پزشکان تشکیل لخته‌های خونی را خصوصاً در اندام تحتانی و بلافاصله پس از شروع بیهوشی خطرناک می‌دانند. افراد چاق، کسانی که برخی داروها مصرف می‌کنند، افراد مسن که نمی‌توانند پس از جراحی زود حرکت کنند، بانوانی که از داروهای ضدبارداری استفاده می‌کنند و افرادی که به برخی بیماری‌های خونی مبتلا هستند، بیشتر با این مشکل مواجه می‌شوند.
لخته خون ممکن است از وریدهای عمقی ساق پا به ریه‌ها برود و باعث اختلالات تنفسی شود. پزشکان به این وضعیت آمبولی ریه می‌گویند و شدت آمبولی ریوی بسته به مقدار و قطر لخته‌ی متحرک متغیر خواهد بود.
پزشکان برای پیشگیری از چنین عارضه‌ای، داروی رقیق‌کننده و ضدانعقاد را به میزان کافی قبل از عمل جراحی به بیمار تزریق می‌کنند و توصیه می‌کنند که بیمار جوراب‌های ضدآمبولی از نوک پنجه پا تا زیر زانوها بپوشد. همچنین، تحرک سریعتر و راه رفتن مکرر پس از به هوش آمدن و ایجاد هوشیاری کامل، خطر بروز این مشکل را کاهش می‌دهد.
– ایجاد درد شانه و گردن
در بسیاری از موارد بدلیل بادکردن حفره شکم با گازکربنیک، عضلات جدار شکم و خصوصا ماهیچه دیافراگم کشش پیدا میکند و درنتیجه در ساعات و روزهای اول پس ازعمل، بیمار دچار درد عضلانی و احساس کوفتگی در ماهیچه های جدار شکم و دیافراگم می شود. این کوفتگی و درد ناشی از آن در دیافراگم معمولا در گردن و یا شانه ها بیشتر احساس می شود و اغلب با راه رفتن و نشستن کاهش اما با دراز کشیدن افزایش می یابد. مصرف مسکن، تنفس عمیق و استراحت نسبی همراه با راه رفتن متناوب، به کاهش و بهبودی این عارضه در همان روزهای اولیه کمک می کند.
سخن پایانی
جراحی لاپاراسکوپی یکی از بهترین و پیشرفته‌ترین روش‌های جراحی کم‌تهاجمی است که به بیماران این امکان را می‌دهد تا با کمترین درد و عوارض، سریعتر بهبود یابند و به زندگی عادی بازگردند. بسیاری از پزشکان این روش را در جراحی‌های گوارشی، زنان و کلیه به دلیل مزایای فراوانش به جراحی باز ترجیح می‌دهند.
منبع: hopkinsmedicine
