آپاندیسیت یکی از بیماریهای شایع است که ممکن است در سنین مختلف اتفاق بیفتد. در این حالت معمولا درد متوسط تا شدیدی در ناحیه سمت راست و پائین شکم احساس میکنید که با ادامه آن تا بیش از یکروز، جراح ناچار به خارج کردن آن از داخل شکم میشود. در این مقاله قصد داریم به این سوال پاسخ دهیم که آپاندیسیت چیست و در چه مواقعی نیاز به عمل پیدا میشود؟ همچنین عوارض و مراقبتهای بعد از عمل را نیز بررسی خواهیم کرد.
آپاندیس چیست و کجا قرار دارد؟
آپاندیس عضوی کوچک شبیه کرم خاکی در ابتدای روده بزرگ و در مجاورت سکوم است. این عضو به شکل یک زائده متحرک و کرمی شکل به طول حدود ده سانتیمتر است. همچنین نوک آن به سمت داخل شکم یا گاهی به طرف بالا و زیر کبد و اکثرا بطرف حفره لگن است. خیلی از افراد این تصور را دارند که آپاندیس یک عضو زائد است. شاید به این دلیل که عمل خارج کردن این عضو را در بسیاری از نزدیکان خود دیدهاند و پس از خارج کردن آن هم عوارضی را مشاهده نکردهاند.
با این حال باید بدانید که این عضو در دوران کودکی بعنوان پایگاه ایمنی بدن بشمار می آید. به مرور زمان و با افزایش سن این مسئولیت و کنترل ایمنی در منطقه شکم و لگن بتدریج کمرنگ میشود. درواقع این وظیفه به سایر غددلنفاوی داخل شکم و مابین قوسهای روده باریک سپرده میشود. آپاندیس در داخل خود مجرای بسیار باریکی دارد که ترشحات مخاطی آن را به داخل روده بزرگ تخلیه میکند.
آپاندیسیت چگونه پدید میآید و علت آن چیست؟
گاهی اوقات مجرای باریک داخل آپاندیس توسط مواد دفعی اشغال میشود ولی بلافاصله با مکانیسمهای مشخصی از داخل مجرا به داخل روده بیرون رانده میشود. هرگاه تکه کوچک مواد دفعی مانند دانه های گیاهان و هسته بعضی میوه ها به داخل مجرای آپاندیس وارد شود و نتواند دوباره خارج گردد موجب انسداد مجرای آپاندیس گردیده و ترشحات آن در پشت این انسداد محبوس میشوند و نتیجتا باعث بادکردن این عضو و سپس تجمع باکتریها و رشد آنها در مجرا میگردد. از انجا که فضا بسیار کوچک و محدود است این احتباس و رشد باکتریال در آن منجر به التهاب و درد شدیدی میشود که فرد بیمار را به سوی مرکز درمانی میبرد.
بجز دانه های گیاهی و ذرات مدفوع که باعث انسداد مجرای آپاندیس میشود، بزرگی غددلنفاوی و سلولهای ایمنی داخل بافت آپاندیس در کودکی و نیز ابتلای خود آپاندیس در سنین جوانی ومیانسالی به عفونتهای میکروبی میتواند موجب انسداد مجرای آپاندیس گردد. در موارد نادری، تومورهای اولیه آپاندیس و یا کیستهای بزرگ آن که بنام موکوسل نامیده میشود، میتواند منجر به انسداد آپاندیس و ایجاد آپاندیسیت نماید.
درد آپاندیس ملتهب در کجای بدن احساس میشود؟
ممکنست کمابیش بدانید که محل استقرار آپاندیس در بدن در ابتدای سکوم یعنی در محل اتصال روده باریک به روده بزرگ در سمت راست و پایین شکم است. با شروع درد در جریان آپاندیسیت، ابتدا بیمار درد خفیفی در اطراف معده و یا در دور ناف احساس میکند، شبیه درد ناشی از مسمومیت غذایی و یا ورم معده. خیلی ها ممکن است این وضعیت را با نفخ یا باصطلاح عوام، رودل و یا مسمومیت با میوه یا غذا اشتباه بگیرند و با درمان سنتی با آن برخورد کنند.
اما با گذشت زمان و ادامه انسداد مجرای آپاندیس، درد تشدید می شود و طی ۶ تا ۸ ساعت بعد، درد در لُژ آپاندیس یعنی در سمت راست و پایین شکم که بنام نقطه مکبورنی شناخته میشود، تغییر میکند و در همانجا متمرکز میشود و بتدریج رو به افزایش می نهد. با تشدید درد، علائم تهوع، استفراغ، بی اشتهایی و یبوست و بعضا تب خفیف به این تابلو اضافه میگردد. دقت داشته باشید که این علائم در همه افراد یکسان نیستند و ممکن است همه آنها به طور همزمان اتفاق نیفتد.
نکته جالبی را اشاره کنیم که تقریبا تابلوی هیچ بیماریی به این صورت واضح و قابل تشخیص نیست که فرد مبتلا در ابتدا دردی را در اطراف ناف احساس کند و بعد از ساعاتی درد به ناحیه مک بورنی شیفت کند و درآنجا متمرکز شود مگر در آپاندیسیت. بنابراین در صورتی که دردی با این مشخصات احساس کردید، باید بلافاصله برای درمان آن اقدام کرده و به یک متخصص جراح عمومی مراجعه نمایید. در این مرحله، جراح شما را بستری و بعد از تایید تشخیص، در اتاق عمل تحت عمل جراحی برداشتن آپاندیس ملتهب و متورم قرار داده و جسم عفونی و آلوده آنرا با احتیاط کامل از شکم خارج میکند.
علائم پیشرفت آپاندیسیت و سوراخ شدن آن در بزرگسالان
در صورتی که بیمار به پزشک جراح مراجعه نکند و آپاندیسیت ساده را در همان مراحل اولیه درمان نکند، التهاب در بدنه آپاندیس رو به افزایش میگذارد و در طی ۳۶ تا ۴۸ ساعت از شروع درد، فشار داخل مجرای آپاندیس بالاتر میرود و منجر به سوراخ شدن دیواره آن میگردد. در این حالت آپاندیس به اندازه یک انگشت، بزرگ و متورم تر از حالت طبیعی است و مقادیر زیادی چرک و ترشحات عفونی در مجرای آن تجمع میشود و با پاره شدن انتهای آن، این ترشحات چرکی به سرعت به داخل حفره لگن و شکم وارد میشود.
اکنون با پاره شدن آپاندیس چه اتفاقی می یفتد؟
در این زمان ممکن است برای مدت کوتاهی درد شکمی بخاطر تخلیه محتویات پرفشار داخل آن کاهش یابد اما دیری نمی پاید که بدلیل تحریک جدار شکم(صفاق) و دیواره روده ها دردی شدیدتر و پیشرونده تمام حفره شکم را فرا میگیرد و بعلت تحریک ایمنی بدن و تولید پادزهر از دیواره شکم و غددلنفاوی ناحیه ای و همچنین حمله گلبولهای سفید برای دفاع از پیشرفت میکروبها، مقادیر زیادی مایع کدر و بافتهای مرده و لاشه باکتریها بصورت فیبرین در لابلای قوسهای روده و نواحی گود و شیارهای داخل حفره شکم شکل میگیرد که باعث سفت شدن عضلات و شدت درد در هنگام تکان خوردن و راه رفتن و سرفه کردن میشود.
ضربان قلب و تعداد تنفس در پاسخ به این حمله میکروبی افزایش می یابد، دفاع بدن در حداکثر توان خود تحریک و سیستم ایمنی با افزایش درجه حرارت بدن و تب ناگهانی برانگیخته میشود؛ حال عمومی بیمار رو به وخامت، ضعف و بیحالی میرود و استفراغ مکرر و بیقراری به علائم قبلی اضافه میگردد.
با تداوم این فاجعه شکمی و پیشرفت عفونت در تمام شکم جان بیمار به مخاطره می افتد. در این حال جراح با تشخیص آپاندیسیت و پریتونیت وسیع، بطور اورژانسی بیمار را روانه اتاق عمل مینماید. سپس شکم را با برش میانی میشکافد و ترشحات چرکی داخل شکم و حفره لگن را با شستشوی فراوان تمیز میکند و عامل ایجاد کننده این فاجعه شکمی یعنی آپاندیس بشدت ملتهب و گندیده را از داخل شکم بیمار خارج مینماید.
تجویز آنتی بیوتیک، ناشتا نگه داشتن بیمار برای جلوگیری از ادامه استفراغ، تسکین درد بیمار و تشویق او به راه رفتن و تنفس عمیق، ازجمله اقدامات درمانی دیگر برای نجات جان بیمار است.
آپاندیسیت در بارداری
دردوران بارداری بدلیل بزرگی جنین و برآمدگی رحم از لگن و جابجایی روده ها منجمله آپاندیس از موضع عادی خود، هرگونه التهاب و عفونت جسم آپاندیس، در موضع سمت راست و پایین شکم دیگر حس نمیشود و ممکنست درد آن در نواحی پائین تر بسمت مثانه و کشاله ران، در پهلوی سمت راست و مجاور کلیه یا حتی در محاذات و زیر کبد یعنی در زیر آخرین دنده سمت راست احساس شود. گاهی این درد بدلیل تشابه زیاد با دردهای انقباضی یا حرکات جنین در هفته های آخر بارداری اشتباه میشود و تشخیص آپاندیسیت را به تاخیر می اندازد و باعث دردسر میشود.
در چنین حالتی باید به علائم دیگر هم توجه نمود؛
احساس درد یا سختی در دفع ادرار
افزایش درد ناحیه پهلوی راست و بالای شکم
تشدید درد پس از گذشت چند ساعت از شروع آن همراه با تهوع و استفراغ و گاهی تب و لرز
دقت داشته باشید که اگر بهموقع به این علائم توجه نشود، ممکن است آپاندیس سوراخ ودر نتیجه ترشحات عفونی به حفره شکمی و لگن گسترش یابد و درد بسیار شدیدی را ایجاد کند. این اتفاق میتواند تراژدی تلخی را هم برای مادر و هم برای جنین رقم بزند و منجر به سقط آن گردد.
علائم آپاندیسیت در کودکان
علائم التهاب یا عفونت آپاندیس در کودکان بسیار متفاوت از بزرگسالان است و باید علائم آن را جدی گرفت. بعبارت دیگر آپاندیسیت در کودکان خردسال اگرچه بیماری نادری است اما تشخیص زودهنگام آن از اهمیت بسزایی برخوردار است چرا که در کودکان بدلیل کوتاهی پرده حفاظتی روی روده ها(اومنتوم) و محدودیت ایمنی حفره شکم، و ظرافت و نازکی بیش از حد دیواره آپاندیس، امکان پارگی و سوراخ شدن این عضو دراثر التهاب و عفونت بسیار بالاست. لذا باید با شروع هر درد شکمی متمرکز در ناحیه راست و پایین شکم و بروز علائم استفراغ و تب و گاهی اسهال فورا با پزشک جراح مشاوره نمود و کودک را تحت نظر قرار داد.
روش های تشخیص آپاندیس
رای تشخیص التهاب آپاندیس معمولا از روشهای مختلفی استفاده میشود؛ یعنی پزشک با توجه به علائمی که در شروع درد و تغییر مکان آن به ناحیه مک بورنی بوجود می آید و نشانه هایی که در معاینه بالینی در فرد مبتلا پیدا میکند، به این بیماری مشکوک وتصمیم میگیرد که از روشهای تشخیصی دقیقی کمک بگیرد. مهمترین روشهای تشخیص آپاندیسیت عبارتند از:
معاینه فیزیکی:
پزشک با لمس موضع آپاندیس، حساسیت و درد متمرکز را تشخیص میدهد.
پزشک در جریان لمس موضع آپاندیس، یک حساسیت متمرکز وتوآم با سختی عضلات احساس میکند و با رها کردن ناگهانی نقطه فشار، دردی شدیدتر در همین نقطه در چهره و بدن بیمار می بیند. ممکنست با سرفه کردن، بیمار بتواند نقطه اصلی درد را با انگشت نشان دهد که این یافته ارزشمندی است. در آپاندیسیت ساده در لمس و معاینه جدار شکم بیمار، نقاط دیگر شکم نرم است و هیچگونه حساسیت و دردی ندارد.
آزمایش خون:
افزایش تعداد گلبولهای سفید نشانهای از التهاب و عفونت است.
معمولا استفاده از آزمایش سیبیسی یعنی فرمول شمارش گلبولها، به تشخیص بیماری کمک میکند. در صورتیکه تعداد گلبولهای سفید افزایش داشته باشند میتوان به این واقعیت پی برد که احتمالا یک نقطه عفونی و ملتهب در داخل شکم وجود دارد که باعث تحریک ایمنی و افزایش سلولهای دفاعی گردیده است. البته نرمال بودن تعداد گلبولهای سفید، ردکننده تشخیص آپاندیسیت نمیباشد.
● آزمایش ادرار؛ در مواردی ممکنست عفونت ادراری خصوصا در مثانه علائم آپاندیسیت را تقلید کند. برای رد کردن این تشخیص آزمایش تجزیه ادرار کمک کننده است.
آزمایش ادرار:
برای رد کردن عفونت ادراری که علائم مشابه دارد.
در مواردی ممکنست عفونت ادراری خصوصا در مثانه علائم آپاندیسیت را تقلید کند. برای رد کردن این تشخیص آزمایش تجزیه ادرار کمک کننده است.
تصویربرداری و سیتیاسکن شکم:
بررسی دقیقتر التهاب و تورم آپاندیس.
یکی از رایجترین و دقیقترین راه برای تشخیص التهاب آپاندیس، استفاده از سونوگرافی و تصویربرداری و البته سیتیاسکن شکمی است. درسونوگرافی علائم التهاب و افزایش تورم در دیواره رودهی مجاور آپاندیس و حتی خود زائده آپاندیس را که متورم و بادکرده است میتوان مشاهده کرد. سونوگرافی بهویژه در خانمهایی که باردار هستند، بسیار کمک کننده است. در بانوان و دختران جوان که در سنین باروری هستند، گاهی تخمک گذاری از تخمدان راست و یا کیستهای تخمدانی که دچار عارضه پارگی، چرخش و یا خونریزی داخلی در لگن میشوند، ممکنست علائمی شبیه آپاندیسیت را تقلید کنند. لذا سونوگرافی لگن و بررسی وضعیت تخمدانها بسیار میتواند به تشخیص کیست تخمدان از آپاندیسیت کمک کند.
انجام عکسبرداری ساده از شکم گاهی تصویر سنگ حالب راست را نشان میدهد که در تشخیص افتراقی از آپاندیسیت کمک کننده است. همچنین تصویر موضعی تجمع گاز در اول روده بزرگ، و یا تکه مدفوع ریز و دایره مانندی در محل آپاندیس ممکنست بویژه در افراد لاغر، مشاهده شود.
درموارد خاصی که تشخیص قطعی با اقدامات ابتدایی با سختی و دشواری مواجه میشود، سی تی اسکن شکم و لگن میتواند التهاب آپاندیس و یا انسداد مجرای آنرا نشان دهد.
چگونگی انجام عمل برداشتن آپاندیس
برای درمان آپاندیسیت تنها راه، خارج کردن این زائده از بدن است؛ به این عمل جراحی، آپاندکتومی میگویند که معمولا به دو صورت انجام میشود:
عمل آپاندکتومی به روش باز
برش مایلی در ناحیه راست و پایین شکم و برداشتن آپاندیس ملتهب. این روش برای موارد گسترده عفونت مناسب است.
برای درمان آپاندیسیت، تنها راه، خارج کردن این زائده از بدن به روش جراحی است؛ به این عمل جراحی، آپاندکتومی میگویند که معمولا به دو صورت انجام میشود:
عمل آپاندکتومی به صورت باز:
در صورتی که پزشک امکانات کافی برای عمل لاپاراسکوپی نداشته باشد و یا از مهارت کافی در انجام این عمل برخوردار نباشد ترجیح میدهد که به روش باز عمل را انجام دهد. به این معنا که برش مایلی در ناحیه راست و پایین شکم ایجاد میشود و پس از ورود به حفره شکم، آپاندیس ملتهب و متورم، با رعایت اصول عدم آلودگی میکروبی، از داخل شکم با وسایل خاص خارج میگردد.
مزیت عمل آپاندکتومی باز این است که امکان استفاده از آن در زمان گسترده بودن عفونت یا وجود آبسه و ترشحات عفونی در اطراف آن به راحتی وجود دارد. همچنین میتوان در زمان پارگی آپاندیس با استفاده از عمل باز، همه عفونتها را شستشو داد و تمیز نمود. اما عیب این روش، طولانی بودن دوره نقاهت آن است و ریسک ایجاد عفونت زخم و آبسه زیرپوستی و سپس فتق جدارشکم نیز افزایش مییابد.
عمل آپاندکتومی به روش بسته
از سوراخ هایی کوچک ابزارها و دوربین از طریق لولههای خاص وارد شکم شده و آپاندیس برداشته میشود. این روش دوره نقاهت کوتاهتر و احتمال عفونت کمتری دارد.
در عمل آپاندکتومی به روش بسته یا لاپاروسکوپی، جراح ابزارهای کوچکی را از طریق لولههای خاصی به نام تروکار، وارد حفره شکم میکند. سپس به کمک دوربین، عروق آپاندیس میبندد و باقطع پایهی آن، بافت متورم وملتهب از طریق یک کیسه ی کوچک خارج میکند. بزرگترین مزیت این روش، این است که زخم بزرگی ایجاد نمیکند و دوره نقاهت کوتاهی دارد. همچنین شما خیلی زودتر از بیمارستان مرخص میشوید و احتمال عفونت هم به حداقل میرسد. با این حال، این روش معمولا هزینه بالاتری دارد و برای عفونتهای شدید و منتشر داخل شکمی که بعلت سوراخ شدن آپاندیس بوجود می آید چندان روش مناسبی نیست.
در صورتی که درد آپاندیس را احساس کردید، باید بلافاصله برای درمان آن اقدام کرده و در صورت نیاز جراحی کنید. مراجعه به پزشکی متخصص و متبحر می تواند به شما در به حداقل رساندن عوارض پس از عمل کمک شایانی کند. دکتر سید مجید سادات منصوری بهترین جراح آپاندیس در ایران است که فلوشیپ جراحیهای پیشرفته لاپاروسکوپی را از انگلستان دریافت کرده و هماکنون در زمینه انجام انواع عملهای جراحی آپاندیسیت و درمان چاقی در حال فعالیت است.
عمل آپاندیس چقدر طول میکشد؟
مدت زمان عمل آپاندیس بسته به شدت التهاب، مقدار پخش عفونت و روشی که برای جراحی استفاده میشود، متفاوت است. معمولا جراحیهایی که با استفاده از لاپاروسکوپی انجام میشوند، حدود ۳۰ تا ۶۰ دقیقه طول میکشند.
مراقبتهای بعد از عمل آپاندیسیت
برای اینکه پس از عمل زودتر بهبودی پیدا کرده و از عفونت در محل عمل جلوگیری شود، نیاز است که یک سری نکات مراقبتی را در نظر داشته باشید:
مصرف دارو بعد از عمل آپاندکتومی
اغلب داروهایی که پس از عمل برداشتن آپاندیس تجویز میشوند، با هدف کاهش درد و جلوگیری از عفونت هستند. به همین دلیل معمولا آنتیبیوتیکها و مسکنها بمیزان کافی پس از عمل تجویز خواهند شد. دقت داشته باشید که داروها را حتما در زمان خود مصرف کرده و از مصرف بیش از حد مسکن نیز خودداری کنید.
رژیم غذایی بعد از عمل آپاندیسیت
برای اینکه بعد از عمل آپاندیسیت دچار یبوست نشوید و مشکل دفع نداشته باشید باید از یکروز پس از عمل، مصرف مایعات را شروع کنید، سپس کمکم خوردن غذاهای آبکی را آغاز کرده و آب زیادی بنوشید. همچنین مصرف میوه و سبزیجات هم به فعالیت روده شما کمک کرده و مانع از وارد شدن فشار به محل عمل خواهد شد. دقت کنید که مصرف کافئین یا الکل، پس از جراحی و در زمان خوب شدن زخمها ممنوع است.
فعالیت بدنی بعد از عمل
دقت داشته باشید که تا دوماه پس از عمل، انجام فعالیتهای بدنی سنگین مانند دویدن یا بلند کردن وزنه سنگین ممنوع است و این مشمول فعالیتهایی مانند بدنسازی یا وزنهبرداری نیز میگردد. اما انجام پیادهروی با سرعت متعادل، مانعی ندارد.
مراقبت از محل زخم بعد از عمل آپاندیسیت
مراقبت درست از محل زخم آپاندیس، به ویژه در جراحی باز، اهمیت زیادی دارد و تا حد زیادی از بروز عفونت جلوگیری میکند. شما باید همواره محل زخم را خشک نگه داشته و آن را شستشو دهید. برخلاف نظر عوام، میتوان زخمها را بعد از ۲۴ ساعت شستشو داد. لذا استحمام بعد از یکروز از عمل جراحی بلامانع است و حتی استفاده از شوینده هایی چون شامپو و صابون برای تمیز کردن پوست اطراف زخم امکانپذیر است. بیمار باید یک هفته پس از عمل، برای کشیدن بخیهها و بررسی وضعیت زخم و معاینه موضعی آن به پزشک مراجعه کند.
عوارض بعد از عمل آپاندکتومی
عمل آپاندیسیت هرچند یک عمل سبک و راحت به شمار میرود، اما ممکنست عوارضی را بدنبال داشته باشد. برای مثال ممکن است به دلیل داروهای بیهوشی و بیحسی، قدری احساس ضعف و خستگی داشته باشید. همچنین ممکن است کمی درد را در ناحیه برش شکمی احساس کنید. اما سوال اینجاست که درد جای عمل آپاندیس تا چه مدت باقی می ماند؟ معمولا درد در محل عمل در روزهای اول کاملا طبیعی است و حتی ممکن است تا چندهفته پس از عمل هراز گاهی درد خفیفی را احساس کنید؛ اما اگر در طی یکی دوهفته اول بعد از عمل، درد موضع زخم به طور مداوم بوده و یا به مرور بیشتر شود، احتمال عفونت زخم و یا آبسه محل عمل وجود دارد و باید به پزشک مراجعه کنید. از دیگر عوارض عمل آپاندکتومی میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- یبوست
- تب و سردرد
- احساس باد در روده و نفخ شکمی
- بیحالی و ضعف، سرگیجه لحظه ای
- فتق محل برش جراحی بعد از دوماه از عمل
- عفونت زخم
- آبسه لگنی در موارد آپاندیسیت های پیشرفته و پاره شده
سخن آخر
آپاندیسیت یکی از بیماریهای شایع است که نیاز به تشخیص و درمان سریع دارد. علائم آن شامل درد شکمی، تهوع، استفراغ و تب است. درمان شامل جراحی آپاندکتومی به روش باز یا لاپاروسکوپی است. مراقبتهای پس از عمل شامل مصرف داروها، رژیم غذایی مناسب و مراقبت از زخمها است. بدیهی است با رعایت نکات مراقبتی، بهبودی سریعتر و جلوگیری از عوارض ممکن خواهد بود.
منابع: برگرفته از سایت های Better Health channel و Johns Hopkins Medicine
