رفلاکس معده چیست؟ علائم، روش های تشخیص و درمان آن

رفلاکس معده به مری یکی از بیماری‌های شایع گوارشی است که بسیاری از افراد در طول زندگی خود با آن مواجه می شوند. این بیماری زمانی رخ می‌دهد که محتویات معده به سمت مری بازگشت می‌کنند و باعث تحریک و آسیب به مخاط مری می‌شوند. عدم درمان رفلاکس معده عوارض جدی به دنبال دارد و همانند دیگر بیماری‌ها می‌تواند زندگی افراد را به کلی مختل کند. آیا می‌دانید چه عواملی باعث بروز این بیماری می‌شوند؟ علائم خطرناک ناشی از بروز این بیماری چیست؟ چگونه می‌توان برای درمان آن اقدام کرد؟ اگر می‌خواهید به پاسخ این سؤال‌ها دست پیدا کنید، در ادامه مقاله همراه ما باشید. در این نوشته به بررسی کامل رفلاکس معده، انواع، علل، علائم، روش‌های تشخیص و درمان، و همچنین پیشگیری از این بیماری خواهیم پرداخت.

رفلاکس معده چیست؟

محتویات معده شما باید فقط به یک سمت، آن هم به سمت پایین حرکت کند. رفلاکس معده به مری به وضعیتی اطلاق می‌شود که در آن اسید و محتویات معده به دلیل ضعف یا اختلال در عملکرد عضله حلقوی انتهای مری به سمت بالا و به درون مری باز می‌گردند. این حالت سوزش و تحریک مخاط مری را به دنبال دارد و علائم ناخوشایندی ایجاد می‌کند. درواقع اسیدمعده، مخاط داخل مری را از دریچه فوقانی معده به سمت بالا تا حلق ، تحریک و ملتهب می‌کند.

تقریبا می توان گفت همه افراد حداقل یکبار رفلاکس معده را تجربه کرده‌اند. رفلاکس معده می تواند باعث ایجاد علائمی مانند سوءهاضمه، سوزش معده، درد بعد از غذا خوردن، سوزش سر دل، یا سوزش و درد قفسه سینه در نزدیکی جناغ میشود. اگر علائم رفلاکس را بیش از دو بار در هفته تجربه می کنید، ممکن است به این بیماری مبتلا باشید؛ پس بهتر است در اسرع وقت به پزشک گوارش مراجعه کنید.

انواع رفلاکس معده

بر اساس شدت بازگشت اسید یا مواد غذایی آغشته به اسید به مری، رفلاکس معده به انواع مختلفی تقسیم میشود که در ادامه به طور مختصر و مفید به هر کدام می پردازیم:

1-    رفلاکس کلاس A (کلاسیک)

بازگشت اسید معده به مری که باعث سوزش سر دل می‌شود.

رفلاکس کلاسA یکی از انواع رفلاکس معده است که در آن، اسید و محتویات معده تنها تا ناحیه انتهایی مری بالا می‌آید. این رفلاکس اغلب خود را به‌صورت سوزش سر دل نشان می‌دهد.

2-    رفلاکس کلاس B (حلقی-حنجره ای)

بازگشت اسید معده به حنجره و حلق که علائمی مانند سرفه مزمن و صدای خشن ایجاد می‌کند.

بازگشت اسید معده تا اسفنگتر بالای مری و حلق، منجر به تحریک حنجره و چهارراه حلق میشود که علائمی مانند سرفه مزمن و صدای خشن ایجاد می‌کند.
از جمله علائم دیگر این بیماری می‌توان به گلودرد، سرفه، احساس توده در گلو و حتی مشکلات بلع اشاره کرد.

3-    رفلاکس کلاس C (برونشیال)

بازگشت اسید معده به نای و مجرای تنفسی که احساس درد و سوزش در گلو و ریه ها ایجاد می کند.

بازگشت اسید معده به داخل مجرای تنفسی و نای، احساس درد و سوزش در گلو و قفسه سینه ایجاد میکند که توام با سرفه های مکرر و بعضا حاوی خلط است. در این نوع رفلاکس، محتویات معده به‌خصوص در هنگام خواب، از دریچه تحتانی مری به بالا حرکت میکند و با ورود ناگهانی و غیرارادی آنها به داخل نای و مجرای تنفسی باعث ایجاد عفونت ریوی و سوختگی مخاطی در راه‌های هوایی و ریه‌ها می‌شود.

علل رفلاکس معده

برای اینکه اسید وارد مری شود، باید از دریچه‌ای که در انتهای مری قرار دارد و معمولا مانع از برگشت محتویات معده می‌شود عبور کند. این دریچه اسفنکتر تحتانی مری است(LES). اسفنکتر تحتانی مری یک عضله دایره‌ای است. این دریچه هنگام بلع غذا باز و پس از هل دادن غذا و ورود آن به داخل معده، دوباره بسته میشود. همچنین هنگام آروغ زدن یا سکسکه کمی باز میشود تا حباب‌های گاز خارج شود.

رفلاکس معده زمانی اتفاق می‌افتد که این دریچه آنقدر ضعیف یا شل می شود که نمی تواند مانع از نشت اسید معده به مری شود. علل این بیماری می‌تواند متنوع باشد اما شایع ترین علل آن شامل موارد زیر است:

• ضعف در عضله حلقوی انتهای مری: این عضله نقش مهمی در جلوگیری از بازگشت محتویات معده به مری دارد و ضعف آن می‌تواند منجر به رفلاکس شود.
• چاقی: افزایش وزن می‌تواند فشار بر روی معده و مری را افزایش دهد.
• بارداری: تغییرات هورمونی و فشار جنین بر روی معده در دوران بارداری می‌تواند منجر به رفلاکس شود.
• مصرف غذاهای چرب و تند: این نوع غذاها می‌توانند تحریک‌کننده باشند و رفلاکس را تشدید کنند.
• سیگار کشیدن: دود تنباکو دریچه اسفنکتر شما را شل می‌کند؛ همچنین باعث سرفه و در نتیجه تضعیف اسفنکتر تحتانی مری می شود. به علاوه سیگار، هضم را کند کرده و باعث می‌شود معده شما اسید بیشتری تولید کند.

علائم رفلاکس معده

رفلاکس معده خفیف می‌تواند علائم زیر را داشته باشد:

• سوزش سر دل: در این حالت اسید، مخاط انتهای مری را می‌سوزاند و احساسی را در قفسه سینه ایجاد میکند که به آن سوزش سر دل می‌گویند.
• بازگشت اسید به حلق: ممکن است متوجه شوید که اسید، غذا یا مایعات پس از خوردن غذا از معده به سمت گلو بازمی گردد. در این صورت ممکن است طعم تلخی یا ترشی در دهان خود احساس کنید.
• احساس سوزش و ناراحتی در ناحیه گلو: اگر اسید به گلوی شما برسد، می‌تواند باعث درد شود. ممکن است احساس کنید که توده‌ای در گلوی شما وجود دارد که بلعیدن را دشوار می‌کند و حتی در حالت خوابیده باعث خفگی و تولید بزاق در دهان میشود؛ به این حس گلوبوس گفته میشود. رفلاکس در گلو اغلب در شب اتفاق می‌افتد و گاهی منجر به سرفه های شبانه میشود که ناشی تاثیر اسید یا بخار آن در چهارراه حلق و تحریک مخاطی میگردد.

علائم رفلاکس معده شدید که نیاز به توجه فوری دارند، عبارتند از:

• درد جلوی قفسه سینه: که می‌تواند با علائم بیماری‌های قلبی اشتباه شود.
• دشواری در بلع: احساس گیر کردن غذا در گلو.
• استفراغ مکرر: استفراغ‌های مکرر که ممکن است به خونریزی منجر شود.
• سرفه‌های مکرر: به‌خاطر تحریک بخار اسید معده و خصوصاً سرفه‌های شبانه که فرد را از خواب بیدار و بعضاً باعث تنگی نفس هم می‌شود.

علائم رفلاکس معده می‌تواند بلافاصله بعد از حالت‌های زیر رخ دهد:

• شب یا در حالت به پشت خوابیده
• بعد از یک وعده غذایی زیاد یا چرب
• بعد از خم شدن به جلو با کمربند تنگ یا گن شکمی
• پس از مصرف سیگار یا الکل

عوارض رفلاکس معده

اسید معده ماده قدرتمندی است که برای تجزیه غذایی که می‌خورید کاربرد دارد. معده دارای پوشش داخلی سخت است که از آن در برابر اسید محافظت می‌کند؛ اما سایر احشاء، این محافظت را ندارند؛ در نتیجه مری و در حالت شدیدتر نای و راه‌های هوایی دچار آسیب می شوند. رفلاکس معده در صورت عدم درمان می‌تواند به عوارض جدی منجر شود، از جمله:

• زخم مری: تحریک و التهاب مداوم مری می‌تواند به زخم‌های مری منجر شود.
• تنگی مری: به دلیل زخم‌های مکرر، مری ممکن است تنگ شود و مشکلات بلع ایجاد کند.
• بیماری بارت: یک حالت پیش‌سرطانی است که در اثر تغییرات سلولی در مری ایجاد می‌شود.
• سرطان مری: در صورت عدم درمان و کنترل رفلاکس، احتمال ابتلا به سرطان مری افزایش می‌یابد.

روش‌های تشخیص رفلاکس معده

تشخیص این بیماری از طریق معاینه بالینی و تست‌های مختلف انجام می‌شود، از جمله آن ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

آندوسکوپی: این روش شامل بررسی بصری مری و معده با استفاده از دوربین‌ آندوسکوپ است. در آندوسکوپی میزان سلامت مخاطی، التهاب و سوختگی انتهای مری و شدت آن مشخص و درجه ریفلاکس معده به مری تعیین میشود.

مانومتری مری: این تست فشار و عملکرد عضلات مری خصوصا فشار اسفنگتر تحتانی مری در حالات استراحت و انقباض را اندازه‌گیری می‌کند.

پی‌اچ متری (PH metry) مری: این تست سطح اسید در مری را در نقاط مختلف آن اندازه‌گیری می‌کند تا میزان غلظت اسید در ایجاد رفلاکس را تعیین کند.

درمان رفلاکس معده

با توجه به شدت بیماری، روش های مختلفی برای درمان وجود دارد که در این بخش به هر یک خواهیم پرداخت.

اقدامات عمومی و درمان خانگی رفلاکس معده:

• تغییر در رژیم غذایی: مانند پرهیز از غذاهای چرب، فست فود، وخودداری از مصرف انواع فلفل، قهوه، سیر و پیاز خام، میوه های ترش، سرکه و انواع ترشیجات، همچنین دقت در خوردن وعده‌های غذایی کوچک‌تر باحجم کمتر، ترک سیگار و الکل و بویژه نوشابه های گازدار.
• کاهش وزن: یکی از علل ایجاد ریفلاکس چاقی شکمی است، ولذا کاهش وزن می‌تواند علائم رفلاکس را بهبود بخشد.
• پرهیز از خوردن غذا قبل از خواب: سعی کنید حداقل دو تا سه ساعت قبل از خواب غذا نخورید. هرگز همراه غذا و یا بلافاصله بعد آن، آب یا نوشیدنی نخورید.

درمان‌های دارویی رفلاکس معده

• آنتی‌اسیدها: داروهایی که اسید معده را خنثی می‌کنند مانند شربت آلمینیوم ام جی. آن‌ها برای رفلاکس گاه‌به‌گاه اسید عملکرد خوبی از خود نشان می‌دهند، اما اگر آنتی اسید را زیاد مصرف کنید، می‌توانند عوارض جانبی داشته باشند. بنابراین به‌عنوان راه‌حل طولانی‌مدت، مناسب نیستند.
• مهارکننده‌های پمپ پروتون: داروهایی که تولید اسید معده را کاهش می‌دهند مانند اُمپرازول یا پنتوپرازول، بخوبی علائم ریفلاکس را کاهش و یا برطرف میکنند. اگر بیماری شما نسبتاً شدید باشد یا علائم آسیب بافتی در مری داشته باشید، ممکن است این دارو برای مدت ۶ تا ۸ هفته برایتان تجویز شود. این دارو در کاهش رفلاکس اسید برای مدتهای طولانی تر نیز تجویز میشود و تا ۹۰ درصد باعث کاهش علائم میگردد.
• بلاک کننده‌های گیرنده‌های هیستامینی (sH2 receptors blocker):  داروهایی که میزان اسید معده را کاهش می‌دهند مانند فاموتیدین، نیزاتیدین و… می‌توانند به میزانی بیشتر از آنتی اسیدها موثر باشند؛ اما برای طولانی‌مدت اثر آنها بخاطر سازگاری بدن فرد با دارو کاهش می یابد.

درمان رفلاکس معده با جراحی به روش لاپاراسکوپی

درست است که دارو می‌تواند علائم و اثرات رفلاکس معده را کاهش دهد، اما مانع قطعی بروز عوارض نمی شود. در موارد شدید، ممکن است علی‌رغم مصرف دارو همچنان عوارض بروز کنند ولی شما دیگر آن ها را احساس نکنید. در این وضعیت، برای درمان قطعی‌تر باید به سراغ جراحی رفت. یکی از روش‌های پیشرفته درمان رفلاکس معده جراحی لاپاراسکوپی است. این روش کم‌تهاجمی است و با استفاده از ابزارهای ویژه از طریق برش‌های کوچک انجام می‌شود.

در عمل جراحی آنتی ریفلاکس، جراح سعی میکند از جسم معده در قسمت بالایی آن (که بنام فوندوس نامیده میشود) برای تقویت عملکرد دریچه یا اسفنکتر تحتانی مری استفاده کند و آنرا مانند یک شنل که بر دور گردن میبندند و با دگمه فیکس میکنند، به دور انتهای مری بچرخاند و در جلوی مری آنرا با بخیه فیکس کند. با این کار قدرت عضلانی ماهیچه تحتانی مری تقویت میشود و از ایجاد نشت اسید و پس زدن محتویات معده به مری جلوگیری میگردد. این عمل را بنام فوندو پلیکاسیون (Fundoplication) می نامند.

انتخاب پزشک متخصص که بتواند بهترین روش درمانی را برای بهبودی سریع تر به شما پیشنهاد دهد، بسیار مهم است؛ چراکه یک فرد باتجربه می‌تواند عوارض ناشی از جراحی را کاهش داده و زمان بهبودی شما سرعت ببخشد. دکتر سید مجید سادات منصوری به‌عنوان بهترین جراح رفلاکس معده می‌تواند به درمان قطعی بیماری شما کمک کند.

پیشگیری از رفلاکس معده

برای پیشگیری از رفلاکس معده می‌توان اقدامات زیر را انجام داد:

• تغییرات در رژیم غذایی: همانگونه که پیشتر اشاره شد، اجتناب از مواد تحریک‌کننده مانند فلفل و ادویه‌های تند، قهوه، غذاهای تند و میوه‌های ترش، و پرهیز از سیر و پیاز خام، پرهیز از مصرف آب بعد از خوردن غذا، خودداری از مصرف نوشابه های الکلی و سیگار و… میتواند در پیشگیری از ایجاد ریفلاکس موثر واقع شود.
• کاهش وزن: درمان چاقی و کاهش چربیهای داخل شکمی وحفظ وزن مناسب در پیشگیری از ریفلاکس موثراست.
• پرهیز از پوشیدن لباس‌های تنگ: لباس‌های تنگ، کمربندسفت و گن های شکمی تنگ می‌توانند فشار بر روی معده را افزایش دهند و باعث ریفلاکس شوند.
• بالا بردن سر تخت: بالا بردن سر تخت به کاهش رفلاکس در طول شب کمک می‌کند.

سخن پایانی

رفلاکس معده به مری بیماری شایع گوارشی است که می‌تواند به علائم ناخوشایند و عوارض جدی منجر شود. تشخیص و درمان به موقع این بیماری اهمیت بالایی دارد. تغییرات در سبک زندگی، استفاده از داروها و در موارد شدید، جراحی می‌تواند به بهبود علائم و پیشگیری از عوارض کمک کند. برای اطلاعات بیشتر و مشاوره با بهترین جراح درمان رفلاکس معده، دکتر سیدمجید سادات منصوری، می‌توانید به کلینیک تخصصی ایشان مراجعه کنید.

منبع: خلاصه ای از Cleveland Clinic و Web MD