عمل جراحی مینی بای پس معده به عنوان روشی نوین و بسیار موثر برای درمان جراحی بیماران چاق و نیز افرادی که علاوه بر چاقی ، مبتلا به بیماریهای متابولیک هستند یعنی دچار افزایش قند خون ( دیابت ) ، کلسترول ، تری گلیسرید و اسید اوریک ، می باشند شناخته می شود و در این روش علاوه بر درمان چاقی ، دیابت و چربی خون نیز اصلاح می گردد .

در این عمل جراحی ، اسلیو کوتاهی برای بیمار انجام می شود ( که نام مینی بای پس به همین جهت به آن اطلاق شده است ) و قسمتی از معده بصورت یک موز کوتاه ازبقیه آن جدا میشود؛ سپس قوسی از روده باریک به انتهای این اسلیو، دوخته و آناستوموز می گردد .

کوتاهی زمان عمل ، سادگی تکنیک آن ، عوارض ناچیز و دوره نقاهت کوتاه بعدازعمل ، موجب گشته که بسیاری ازجراحان چاقی به این تکنیک بیشتر روی آورند و البته نتایج درخشان کوتاه مدت و میان مدت این عمل نیز حاکی از مناسب بودن این روش در درمان چاقی و بیماری دیابت است .

بیمارانی که چاقی مفرط یعنی BMI بالاتراز ۴۰ دارند و یا بیماران دیابتی که BMI بالای ۳۰ داشته باشند و مبتلا به دیابت نوع ۲ باشند ، کاندیدای خوبی برای این عمل هستند و به این روش درمانی به خوبی پاسخ می دهند . انتظار می رود پس از عمل مینی بای پس قند خون بیماران دیابت نوع ۲ که از انسولین استفاده نمی کنند و فقط به قرص نیاز دارند ، به سرعت بحد نرمال برسد بدون اینکه ضرورتی به مصرف قرص ضد دیابت داشته باشند . اصلاح دیابت در این دسته از بیماران در همان روزهای اول پس ازعمل اتفاق می افتد و HBA1C درآنها بحد طبیعی باز می گردد . بیماران دیابتی که کمتر از ۵ سال از مصرف انسولین آنها میگذرد ، باعمل مینی بای پس پاسخ بسیار خوبی می گیرند و به میزان ۹۰ درصد ، دیابتشان بهبود می یابد به نوعی که دیگر نیازی به تزریق انسولین پیدا نمی کنند و درهمان روزهای اول پس ازعمل قند آنها به حد طبیعی نزدیک می گردد و گاهی برای کنترل دیابت فقط نیاز به متفورمین با دوزهای پایین تا متوسطی خواهند داشت درحالی که در مدت زمان کوتاهی این قرص نیز از رژیم دارویی آنها حذف خواهد شد .

در مطالعات به عمل آمده روی بیماران دیابتی که بین ۵ تا ۱۰ سال از مصرف انسولین آنها می گذرد ، عمل جراحی مینی بای پس باعث بهبودی قندخون طی مدت چند ماه می گردد به نحوی که بیماران به تدریج مصرف انسولین خود را کاهش می دهند و در طی ۱ تا ۲ سال بعد از عمل تنها تعداد کمی از بیماران نیاز به انسولین آن هم با مقادیری کمتر از گذشته پیدا می کنند . برخی از این بیماران حتی برای کنترل قند خونشان دیگر احتیاجی به تزریق انسولین ندارند و فقط از قرصهای ضد دیابت استفاده می کنند . HBA1C در اکثر این بیماران به کمتراز ۶% کاهش پیدا میکند و قند دوساعته آنها به زیر ۲۰۰ می رسد . بهبودی دیابت با جراحی مینی بای پس در بیمارانی که بیش از ۱۰ سال مصرف انسولین داشته اند کمی دیرتر و با میزان پاسخ کمتری همراه است و تنها می تواند باعث کاهش میزان مصرف انسولین تزریقی درآنهاشود ؛ چرا که مقاومت بافتهای هدف نسبت به انسولین افزایش یافته است و این عمل جراحی تنها قادر است بخشی از مقاومت نسبت به انسولین را کاهش دهد .

در مورد مکانیسم عمل این روش جراحی در کنترل چاقی و خصوصا دیابت نوع دوم ، بحث های مفصلی صورت گرفته اما جمع بندی نظرات دانشمندان در این باره عبارت است از اینکه با تغییر شکل دستگاه گوارش وحذف قسمت عمده معده واثنی عشر و بخشی از اوایل روده باریک ( ژژونوم ) از مسیر عبورغذا ، هورمونهایی در اواسط روده باریک فعال می شوند که تا قبل از این خاموش و غیرفعال بوده اند و حضور این هورمونها موجب تولید مواد واسطه ای و مشابه انسولین می شود که در سیستم کنترل و متابولیسم چربیهای اندوخته شده دربافتها و نیز قندخون ، تغییرات اساسی ایجاد میکند و محصول نهایی این تغییرات ، سوخت و ساز بیشتر چربیها و تولید انسولین بیشتر و کاهش مقاومت بافتها به انسولین لوزالمعده است .

موادغذایی هضم نشده ای که بلافاصله از معده کوچک شده وارد اواسط روده باریک میشود منجر به تولید هورمونهایی مانند Incretine, GLP1, GLP2 می گردد که مقاومت بافتها رانسبت به عملکرد انسولین می شکند و باعث تاثیر بیشتر انسولین روی گیرنده های هدف می شود و متابولیسم چربیها و نیز کاهش قند خون را سبب می شود . هورمونهای Ghrelin, GIP, و به میزان کمتری Gastrin در روند حذف قسمت ابتدایی روده باریک از مسیر عبور غذا کاهش می یابند و نتیجه آن تولید بیشتر انسولین از جزایر لوزالمعده ونیز افزایش حساسیت بافتها به انسولین است .

از آنجا که با کم کردن حجم معده، حجم مواد غذایی ورودی نیز کاهش می یابد، به این نکته باید اکیداً توجه نمود که ورود مکرر غذا به دستگاه هاضمه با مقادیر کم ولی دفعات زیاد است که باعث بروز تغییرات هورمونی که دربالا اشاره کردیم میگردد ولذا برخلاف تصور عمومی، خویشتن داری درمصرف غذا بهر دلیلی ، منجر به کاهش وزن نمی شود بلکه باعث از دست رفتن پروتئینهای ماهیچه ها وکاهش توده عضلانی دربدن می شود . به عبارت دیگر روند تغییرات هورمونی مذکور بنوعی وابسته به ورود مواد غذایی هضم نشده است و نخوردن غذا تنها باعث ایجاد ضعف وبیحالی میگردد بدون آنکه تاثیر چندانی در سیر کاهش وزن داشته باشد .

بیماران باید در هفته اول پس از عمل رژیم مایعات صاف شده ودر هفته دوم از مایعات میکس شده نظیر سوپ چرخ شده، شیرموز، فرنی، ومانند اینها استفاده کنند ومصرف موادغذایی نرم وسبک از هفته سوم به بعد توصیه میگردد. همانگونه که اشاره شد بیماران باید به دفعات بیشتر ولی با حجم کم غذا بخورند وبیش از هرچیز از پروتئینها و موادغذایی کم کربوهیدرات استفاده کنند. مصرف شیرینی جات ومواد حاوی قندوشکر، منجر به کندی سیر کاهش وزن میشود وازسوی دیگر موجب افت مقطعی قندخون و حمله هیپوگلیسمی می گردد .

عوارض عمل جراحی شامل کمبود برخی موادمعدنی مانند آهن ، اسید فولیک ، کلسیم و روی است و ممکن است جذب بعضی پروتئینها نیز کاهش یابد . لازمه پیشگیری ازاین عوارض ، مصرف ویتامینها و مواد مینرال برای مدت قابل توجهی پس از عمل است . ریفلاکس صفرا از روده به معده اسلیو شده و زخم حاشیه دوخت و دوز معده با روده باریک ، ازجمله عوارض نادری است که با درمانهای دارویی و غیر جراحی بهبود می یابد . نشت از محل دوخت معده و روده و یا تنگی در محل مزبور از عوارض دیگر این عمل است که بندرت اتفاق می افتد و درمان آن مداخله زود هنگام جراحی و اصلاح اختلال ایجاد شده است .

کاهش وزن بیماران چاقی که با این روش درمان میشوند بین ۷۰ تا ۸۰ درصد اضافه وزن بدن ایشان میباشد. انجام اعمال جراحی پلاستیک برای لیفت یا برداشت پوست اضافه زیرشکم و رفع افتادگی سینه ها وبازوها دربیمارانی که چاقی شدیدی داشته اند، بعداز تثبیت سه ماهه وزن آنها امکان پذیراست. بیمارانی که تحت عمل مینی با پس قرارمی گیرند برای مدت ۶ ماه بعدازعمل باید از پنتوپرازول یا اومپرازول استفاده نمایند.

بیماران عمل شده درسال اول هر سه ماه یکبار و در سال دوم هر ۶ ماه باید تحت بررسی با آزمایش و سونوگرافی و معاینات سریال قرار بگیرند.